Nguyên nhân viêm đại tràng cấp tính:

• Viêm đại tràng cấp do ngộ độc thức ăn, dị ứng thức ăn

• Do không giữ vệ sinh an toàn thực phẩm và vệ sinh môi trường, ăn hoặc uống phải thực phẩm bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh

  • Ký sinh trùng hay gặp nhất là lỵ amip, ngoài ra còn có giun đũa, giun tóc, giun kim

  • Vi khuẩn: lỵ trực khuẩn (Shigella), vi khuẩn thương hàn (Salmonella), vi khuẩn tả (Vibrio cholerae), vi khuẩn E. coli, vi khuẩn lao

  • Siêu vi thường gặp là Rotavirus, chủ yếu ở trẻ em

  • Nấm, đặc biệt là nấm Candida

• Viêm loét đại-trực tràng có thể do bệnh tự miễn

• Ngoài ra, bệnh còn liên quan đến sinh hoạt hằng ngày: căng thẳng, táo bón kéo dài, khó tiêu, dùng thuốc kháng sinh kéo dài gây loạn khuẩn ruột, …

Nguyên nhân viêm đại tràng mãn tính

Được chia thành 2 nhóm là viêm đại tràng mãn có nguyên nhân và không rõ nguyên nhân.

• Bệnh viêm đại tràng mãn tính có nguyên nhân: xuất hiện sau viêm đại tràng cấp tính do nhiễm trùng, nhiễm ký sinh trùng, nhiễm nấm và nhiễm độc nhưng không được điều trị dứt điểm.

• Bệnh viêm đại tràng mãn tính không rõ nguyên nhân, thường là viêm đại tràng mãn tính không đặc hiệu.

• Tuổi tác: viêm đại tràng là bệnh thường gặp ở người trưởng thành, đặc biệt là người cao tuổi.

• Không giữ vệ sinh an toàn thực phẩm và vệ sinh môi trường

• Táo bón kéo dài

• Thường xuyên căng thẳng, lo âu

• Tự ý dùng thuốc không theo chỉ định của bác sĩ: dùng thuốc kháng sinh kéo dài gây loạn khuẩn ruột

Triệu chứng viêm đại tràng cấp

Tùy theo tác nhân gây bệnh mà có các biểu hiện tương ứng:

• Viêm đại tràng cấp tính do lỵ amip: đau bụng quặn từng cơn, buồn đại tiện liên tục, nhưng mỗi lần đi tiêu chỉ có một ít phân, có máu và chất nhầy kèm theo phân.

• Viêm đại tràng cấp do lỵ trực khuẩn: sốt, đau bụng, đi ngoài phân lỏng có máu, trong một ngày đêm đi nhiều lần phân lẫn máu, phân có màu như máu cá. Đặc biệt, nếu do Shigella shiga, số lần đi tiêu không thể đếm được (phân chảy ra theo đường hậu môn, không thành khuôn), mất nước và chất điện giải nhiều rất dễ gây trụy tim mạch.

• Viêm đại tràng cấp do các nguyên nhân khác: triệu chứng đau bụng là chủ yếu, đau thắt bụng dưới, đau từng đoạn hoặc đau dọc theo khung đại tràng, đau do co thắt đại tràng, có khi gây cứng bụng, tiêu chảy xảy ra đột ngột, phân toàn nước (có thể có máu, nhầy), người mệt mỏi, gầy sút nhanh.

Triệu chứng viêm đại tràng mãn tính

Tùy theo các triệu chứng phối hợp với nhau mà chia ra các thể bệnh sau:

• Thể tiêu lỏng và đau bụng: người bệnh thấy đau bụng từng lúc, buồn đại tiện, đi tiêu xong thì mới hết đau, mỗi ngày đi tiêu 3 – 4 lần, thường vào buổi sáng lúc ngủ dậy và sau khi ăn xong, ít đi vào buổi chiều, yên ổn về đêm.

Phân lần đầu có thể đặc nhưng không thành khuôn, những lần sau phân lỏng, nhầy, đa số trường hợp là phân nát hay phân sống.

Trước mỗi lần đi tiêu có đau bụng, thường đau dọc khung đại tràng nhưng thường ở hố chậu bên trái hoặc bên phải và sau khi đi tiêu được thì hết đau bụng và dễ chịu.

• Thể táo bón và đau bụng: người bệnh bị táo bón, phân khô, ít và cứng, đau bụng, thường gặp ở người lớn tuổi và nữ giới.

• Thể táo bón và tiêu lỏng xen kẽ nhau từng đợt: từng đợt táo bón tiếp với một đợt tiêu lỏng, diễn biến nhiều năm nhưng thể trạng người bệnh cũng như sinh hoạt vẫn bình thường, bụng thường đầy hơi.

Xuất huyết, thủng đại tràng, giãn đại tràng cấp tính và ung thư là 4 biến chứng nguy hiểm người “sống chung” với bệnh viêm đại tràng mạn tính có thể gặp phải.

– Gây xuất huyết ồ ạt: Khi lớp niêm mạc đại tràng bị viêm nhiễm nghiêm trọng, lớp lông nhung trong đại tràng trở lên “trơ trụi” khi người bệnh sử dụng các chất kích thích như rượu bia, ăn các loại thực phẩm kém vệ sinh. Nếu không được điều trị kịp thời thì tiến triển rất nặng dẫn đến xuất huyết ồ ạt hoặc giãn đại tràng nhiễm độc.

– Gây thủng đại tràng: Khi lợi khuẩn trong đường ruột bị tiêu diệt, lớp lông nhung trở lên “trơ trọi” khiến các vết loét ăn sâu đến đại tràng, bào mỏng thành đại tràng, để lâu ngày dẫn đến tình trạng thủng đại tràng. Nếu không được cấp cứu kịp thời biến chứng này có thể nguy hiểm đến tính mạng.

– Gây giãn đại tràng cấp tính: Chức năng tiêu hóa của đại tràng sẽ suy giảm nghiêm trọng, dễ dàng gây loét và thủng gấp nhiều lần. Người bệnh thường có biểu hiện đau bụng dữ dội, chướng bụng, có thể hôn mê. Tỷ lệ tử vong rất cao.

– Có thể biến chứng thành ung thư đại tràng: Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của viêm đại tràng mạn tính là ung thư đại tràng.

Theo Tổ chức Ung thư Toàn cầu (GLOBOCAN) ước tính năm 2018, nước ta có 14.000 người mắc ung thư đại trực tràng và hơn 7.000 trường hợp tử vong vì bệnh này. Theo thống kê năm 2015, khoảng 20% người mắc viêm đại tràng mạn tính có thể biến chứng sang ung thư.

Nguy cơ ung thư tích lũy theo thời gian và có thể bắt đầu xuất hiện khi kéo dài dai dẳng từ 7-10 năm. Niêm mạc đại tràng bị viêm loét kéo dài hoặc tình trạng viêm loét tái phát liên tục, các tế bào biểu mô niêm mạc sẽ có nguy cơ bị loạn sản và chuyển thành ác tính, gây ra ung thư đại tràng.

Viêm đại tràng tái đi tái lại nếu không được xử lý dứt điểm sẽ ngày càng lan rộng và ăn sâu vào niêm mạc đại tràng, các tế bào biểu mô niêm mạc sẽ có nguy cơ bị loạn sản và chuyển thành ác tính, từ đó, tế bào ung thư bắt đầu phát triển. Chính vì vậy, người bệnh tuyệt đối không được chủ quan khi nghi ngờ có dấu hiệu viêm đại tràng. Đi khám và nhận tư vấn bác sĩ sớm là một nguyên tắc quan trọng nhằm hạn chế nguy cơ biến chứng và bảo vệ sức khỏe của chính mình.

1. Chẩn đoán viêm đại tràng cấp:

• Cần lấy phân để soi tươi, nuôi cấy, phân lập xác định vi khuẩn

• Trong trường hợp cần thiết có thể soi đại tràng sigma và trực tràng

2. Chẩn đoán viêm đại tràng mãn tính:

• Chụp đại tràng có thuốc cản quang (sau khi đã thụt tháo)

• Nội soi và sinh thiết đại tràng để xác định nguyên nhân gây bệnh

• Viêm đại tràng mãn tính nghi do nhiễm khuẩn cần phải xét nghiệm phân hoặc mảnh sinh thiết để tìm tác nhân gây bệnh

Nguyên tắc điều trị viêm đại tràng:

• Điều trị càng sớm càng tốt

• Xác định nguyên nhân gây bệnh để lựa chọn phác đồ phù hợp

• Duy trì chế độ ăn uống, chế độ làm việc và sinh hoạt phù hợp

• Điều trị nội khoa kết hợp ngoại khoa tùy trường hợp

Điều trị cụ thể:

• • Điều trị nội khoa:

    • Kháng sinh để chống nhiễm trùng, thuốc kháng nấm, thuốc kháng lao, thuốc chống ký sinh trùng

    • Thuốc giảm đau và chống co thắt, thuốc điều trị tiêu chảy, chống loạn khuẩn

    • Bồi hoàn nước và chất điện giải là hết sức cần thiết nhằm mục đích không để trụy tim mạch

  • Điều trị ngoại khoa:

    • Phẫu thuật cắt bỏ đại tràng nếu diễn tiến nặng, kéo dài. Tuy nhiên, việc cắt bỏ sẽ ảnh hưởng đến chức năng ruột và tâm lý của người bệnh.

    • Nguyên nhân khác cần can thiệp ngoại khoa như: polyp đại tràng, ung thư đại tràng, …

  • Chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý

    • Điều chỉnh chế độ làm việc nghỉ ngơi sao cho hợp lý, vận động thể lực hằng ngày, chỉ dùng thuốc khi thật cần thiết và theo chỉ định của bác sĩ.

    • Khi bị táo bón: cần giảm chất béo, tăng chất xơ, chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ.

    • Khi bị tiêu chảy: không ăn chất xơ để thành ruột không bị tổn thương, không ăn rau sống, trái cây khô, trái cây đóng hộp, nếu ăn trái cây tươi thì phải gọt bỏ vỏ, có thể ăn trái cây xay nhừ.

    • Tránh chất kích thích: cà phê, sô cô la, trà, …

    • Hạn chế các sản phẩm từ sữa: trong sữa có đường nên rất khó tiêu và chất đạm của sữa có thể gây dị ứng, nên thay bằng sữa đậu nành.

    • Hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ

    • Tránh sử dụng các loại thuốc kháng viêm, giảm đau như: aspirin, ibuprofen, naproxen, voltaren, feldene… vì có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết đại tràng

• Để phòng bệnh, cần vệ sinh môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm thật tốt

  • Không ăn các loại thực phẩm chưa nấu chín (tiết canh, nem chua, nem chạo, gỏi, rau sống…) và không uống nước chưa đun sôi, không uống sữa bò tươi chưa tiệt trùng, không uống nước đá không đảm bảo vệ sinh (không tiệt khuẩn nước trước khi làm đông đá)

  • Trong gia đình khi có người mắc bệnh do lỵ amip, lỵ trực khuẩn, thương hàn, tả… cần tiệt khuẩn các dụng cụ dùng trong ăn uống bằng cách luộc với nước đun sôi. Phân người bệnh không được để vương vãi, phải cho vào hố xí và có chất sát khuẩn mạnh, nhất là ở nông thôn, miền núi

  • Nên rửa tay trước khi ăn, tẩy giun sán 6 tháng/lần

• Tránh dùng kháng sinh kéo dài

• Điều trị tích cực khi bị lao phổi

• Tránh căng thẳng kéo dài và lo lắng thái quá

• Thường xuyên vận động, thể dục thể thao

• Có chế độ ăn hợp lý:

  • Nên ăn các thực phẩm như: gạo, khoai tây, thịt nạc, cá, sữa đậu nành, rau xanh, củ quả, trái cây (nhất là những loại giàu kali: chuối, đu đủ, …)

  • Hạn chế ăn trứng, sữa, nem rán, thịt mỡ, đậu đen, hành sống

  • Không dùng các chất kích thích như bia, rượu, thuốc lá, cà phê, các chất chua cay và những thức ăn chiên

  • Nên ăn nhẹ, chia làm nhiều bữa, không nên ăn quá nhiều vào buổi tối

  • Cung cấp đủ nước, muối khoáng và các vitamin cần thiết